Op donderdag 6 oktober heeft het kennisatelier “Het belang van maatwerk in pleeggezinnen” plaatsgevonden in de Pauluskerk in Rotterdam. Dit was het eerste live kennisatelier sinds de coronacrisis. Het programma bestond uit een introductie over pleegzorg door Marlous Roodnat, programmamanager pleegzorg en gezinsvormen bij Enver, gevolgd door de evaluatie van de pilot “Pleegzorg Maatwerk” door Laura Hoekstra en Alex Hekelaar, twee onderzoekers van de gemeente Rotterdam. Daarna zijn er ervaringen met Pleegzorg Maatwerk vanuit de praktijk gedeeld door pleegouderbegeleider Wendy Mulder en een pleegouder. Tot slot was er nog een presentatie van Katharina Joosen, gedragswetenschapper bij Jeugdbescherming Rotterdam Rijnmond. Zij ging in op de impact van een breakdown (het voortijdig afbreken van pleegzorg) op het kind. Het kennisatelier werd geleid door Marion Welling, secretaris van het Jeugdhulp Overleg Regio Rijnmond. De slides en een impressie van het kennisatelier zijn te vinden onderaan de pagina.
Wat is pleegzorg?
Pleegzorg is het zorgen voor een kind van een ander tussen 0 en 21 jaar zolang als nodig en zolang het kan. Pleegzorg komt in beeld als er sprake is van multi-problematiek. Het kan vrijwillig zijn of niet en het liefst gebeurt het binnen het eigen netwerk, zoals bijvoorbeeld opa en oma. Als dat niet lukt is er een bestand met pleegouders en kan er gezocht worden naar een match tussen kind en pleegouders. Enver, regionale aanbieder van Jeugd en Opvoedhulp (waaronder pleegzorg) is het liefst zo snel mogelijk betrokken.
Evaluatie pilot “Pleegzorg Maatwerk”
De aanbieders van Jeugd en Opvoedhulp Enver, Timon en Horizon hebben gebruik gemaakt van budget dat beschikbaar was voor Pleegzorg Maatwerk. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van de registratiedata van deze organisaties. Voor pleegkinderen is belangrijk dat ze in een zo stabiel mogelijke omgeving opgroeien. Toch blijkt dat een pleegzorgplaatsing in de praktijk vaak vroegtijdig afgebroken moet worden, een zogenoemde breakdown. De onderzoeksvraag van dit onderzoek was: Op welke manier draagt Pleegzorg Maatwerk bij aan herstel van de balans tussen draagkracht & draaglast van een pleeggezin in crisis en daarmee aan het voorkomen van breakdown? Voorbeelden van draaglast factoren zijn bijvoorbeeld de achtergrond en levensgebeurtenissen van het pleegkind. Meestal is het niet één factor maar is er sprake van een kwetsbare situatie die snel een crisissituatie kan worden. Bronnen waaruit pleegouders kunnen putten om in balans te blijven zijn bijvoorbeeld het sociale netwerk en pleegzorgbegeleiding, dit zijn draagkracht factoren. Daarom is het budget voor Pleegzorg Maatwerk zo krachtig want dit is een middel om goed aan te kunnen sluiten op de behoeften van de pleegouders en om een moeilijke periode te kunnen overbruggen. Pleegzorg Maatwerk is 69 keer ingezet voor bijvoorbeeld oppas/opvang, vervoer of huishoudelijke hulp. Bij minder dan 10% heeft er een breakdown plaatsgevonden. Het voorkomen van een breakdown met Pleegzorg Maatwerk is niet bewezen maar er zijn wel sterke aanwijzingen voor. In theorie is het ook kostenbesparend want Pleegzorg Maatwerk is goedkoper dan bijvoorbeeld een gezinshuis of een overplaatsing. Dit is overigens ook nadelig voor het kind. Pleegzorg Maatwerk draagt bij aan het herstel van draaglast en draagkracht van de pleegouders. Het geeft vooral de pleegouder een beetje lucht en kan zorgen voor de overbrugging naar een structurele oplossing.
Ervaringen uit de praktijk
Wendy Mulder is pleegouderbegeleider en legt uit dat het werkzame ingrediënt van Pleegzorg Maatwerk is dat het aansluit op de ondersteuningsbehoeften van pleeggezinnen. Kinderen komen met 2 koffers, één met spullen en één onzichtbare met ervaringen/trauma’s. Pleegzorgbegeleiding is echt nodig in gevallen waarbij de pleegouders niet meer weten wat ze moeten doen. Het is belangrijk om op tijd aan de bel te trekken. Pleegzorg maatwerk kan dan ingezet worden om lucht te geven aan de pleegouders die het even niet meer zien zitten.
In de zaal is ook een pleegouder, Gregor. Hij heeft zelf geen ervaring met Pleegzorg Maatwerk maar vertelt wel dat hij nu 10 jaar pleegouder is en de lastige situaties herkent. Hij is zelf ook trainingen/cursussen gaan volgen om pleegkinderen met (multi-)problematiek beter te kunnen begrijpen.
Impact van een breakdown op het kind
Factoren binnen en het buiten gezin kunnen bijdragen aan een breakdown. Als eerste de klik tussen pleegouder en pleegkind, maar ook als er andere kinderen binnen een pleeggezin zijn of daar een klik mee is. Factoren buiten het gezin zijn een verstoorde relatie met biologische ouders of wanneer de biologische ouders de plaatsing niet accepteren. Het gedrag van het kind is ook een belangrijke factor voor een breakdown. Bijvoorbeeld probleemgedrag of fysieke agressie waardoor er onveiligheid ontstaat. Probleemgedrag komt vaak voort uit het onderliggende trauma waarvoor de uithuisplaatsing in eerste instantie nodig was. Kinderen kunnen veel moeite hebben met het reguleren van hun emotie waardoor makkelijk problemen kunnen ontstaan. Zeker wanneer er niet bekend is waardoor het trauma getriggerd wordt. Elke breakdown is weer een nieuwe ervaring van afwijzing voor het kind, zeker voor kinderen die al zo vaak zijn afgewezen. Het wordt steeds moeilijker voor het kind om de relaties opnieuw aan te gaan en op te bouwen. Dit heeft veel impact op de gehechtheid van het kind maar ook voor de eigenwaarde en zelfbeeld. Hierdoor kan een vicieuze cirkel ontstaan van afwijzing, probleemgedrag, afwijzing, enz. Overplaatsing kan mogelijk ook een nieuwe traumatische gebeurtenis zijn voor het kind en vergroot te kans op toekomstige instabiliteit verder. Naast impact op het kind is er ook een impact voor de maatschappij. Op de langere termijn wordt de kans op intensieve zorg vergroot, als ook het beroep op zorg in de volwassen leeftijd. Dit zorgt voor hoge kosten. Daarnaast neemt bij elke breakdown ook de bereidheid van pleegouders om nieuwe kinderen op te vangen af. Ervaringen van jeugdbeschermers zijn dat het pijnlijk en verdrietig is om een breakdown mee te maken, soms hartverscheurend. Het is moeilijker om een vervolgplek te vinden.
Hoe kan een breakdown voorkomen worden?
Als pleeggezin ervaring heeft met traumasensitief werken en echt het kind probeert te begrijpen dan helpt dat heel erg. Het kind kan zelf emoties niet reguleren en heeft de pleegouders daarbij nodig, dit vraagt om veel vaardigheden en geduld. Voldoende ondersteuning voor alle betrokkenen is van belang, net zoals op tijd signaleren. Het doel van pleegzorgplaatsing is het kind onvoorwaardelijkheid bieden waarbij ook ruimte voor de rol en plek van de biologische ouders is waarbij gezamenlijk de verantwoordelijkheid wordt gedeeld en gedragen.
Als tip gaf Katharina een Amerikaanse TedTalk over kindermishandeling die de moeite waard is om te bekijken.
Discussie
Na afloop van de presentatie werd de discussie geopend. Het eerste discussiepunt was of wijkteams ervoor moeten zorgen dat Pleegzorg Maatwerk overbodig is. Vanuit de zaal wordt er aangegeven dat de wijkteams graag ingeschakeld worden. Er wordt vooral aandacht gevraagd voor de rol die wijkteams kunnen hebben bij preventie van een uithuisplaatsing.
De discussie wordt op scherp gezet door de stelling vanuit de aanwezigen dat Pleegzorg Maatwerk overbodig is omdat alle typen ondersteuning die met Maatwerk worden ingekocht ook via reguliere kanalen ingekocht kunnen worden. Hiertegen zijn de nodige tegenwerpingen vanuit ervaringen van professionals en pleegouders. Hierbij worden genoemd de tijd en moeite die het kost (en af gaat van ondersteuningstijd), en ook de afwijzingen van aangevraagde ondersteuning en daarmee gepaard gaande frustraties.
In de zaal komt sterk naar voren dat pleegkinderen een kwetsbare doelgroep vormen en breakdowns vanwege al het leed dat dit veroorzaakt voorkomen moet worden en pleeggezinnen waar mogelijk dus ondersteund moeten worden.
De slides van het kennisatelier zijn hier te vinden.
